هەواڵێن سەرەکی

صبرية علي محمد

زانکویا پولیتەکنیکى یا دهوك

پێشەکى

ئەگەر شوفێرێ کەشتییەکێ ڕێکا خۆ بەرزەکر ژبەر ژ کارکەفتنا ئامێرێن ڕێنیشاندێ، ئەڤ گەشتییە دێ بەرف جهەکێ مەترسیدار چیت یان بو جهەکى نە ئارام، یان ب درستى ناراوستیت. ئەڤە هەمى بۆ مامۆستاێى ڤە دگەریێت ل دەمێ ئارمانجێت وانا نەبێت. بابەتێ دانان و دارشتنا ئامانجن (ئارمانجن) وانە گوتنێ بۆ فێركرنێ و هەلسانکاندنێ بویە ئێک ژ مژارێن هەرە گرنک و راستەخو د پرۆسیسا فێرکرنێ دا.

پڕۆسا فێركرنێ و فێربوونێ ئەزموونین فیربوونێ دەنە خویندکارا بمەرما گەهاندنا ئارمانجیت تایبەت، و ئەڤ ئارمانجانە رێنوێنن و ئاراستەى چالاکیت وانا گوتنێ دکەن و بڤى شیویى ناڤەڕۆکیا وانا دیاریبیت.

مامۆستایێ بێ ئارمانجین فێرکرن ناتوانێت هیچ پلانا وانەیەکێ ب شێویێ دروست و زانستی و ڕێكخراو و دروست بکەت. بۆیە دیاریکرن و نێڤسینا ئامانجین وانا بشێوەیەکی ڕوون و ئاشكرا یەکێکە ژ گرنگترین پێنگاڤینت فێركرنێ نە. دڤی بابەتى دا “(Davis Teaching Method ) ئامەژێ دەتە گوتنا خو چ پێنگاڤ گرنگتر نینە دبوارێ فیرکرنێ و هێرکرنا پراکتیکى دا ژبلى دارشتنا ئامانجیت خویندنێ بمە رەما فیربوونێ". ئەگەر ئەڤ پێنگاڤە دروست بکرێت، ب شێوەیەکی باش هاریکاریێ دەتە سەرکەفتنا فێركردنێ ب ڤى شێوەیێ:

1- دبێتە ڕێنماییەکی ڕوون بۆ مامۆستا لە هەموو قۆناغەکان، بەتایبەتی لە هەڵبژاردنی مادەی وانە، شێوازێ فێركردنەکان، و ئامێرە فێركردنە بەسوودەکان.

2- ڕوونکردنا مەبەستێ وانە.

3- دبێتە بنەمای دیزاینکردنی تاقیكرن و شێوازە هەژماركردنی تر.

4- ئاسانی دەبەخشێت بۆ فێربوون، بە تایبەتی ئەگەر قوتابی بزانن چی ژ وانەوە چاوەڕێ دەکرێت فێرببن.

5- وەسفا ڕوون دەت بۆ ئەو دامەزراندنە پەیوەندیدارەکان دەربارەی شارەزاییە چاڤەڕێکرن ژ قوتابیان دەرچووەکان پشتی تەمامكردنا خویندنێ

پەیوەندی لناڤبەرا ئەنجامەکانی فێربوون و ئەزموونەکانی(شارەزایێت) فێربوون

ئامانج و فێربوون:

پەیڤا ئامانج (ئارمانج ) لە دەمەکێ زۆر درێژ بکار ‌دهات وەک واتایەکا بنەرەت وئارە ستەکا گشتی، بۆ بەرزکردنە ئاستێ سەرکەفتن و بەرزکردنا ئاستێ قوتابیان. ل هەمان دەم دا پەیڤا ئارمانج رامان و بووجونەکا نویى وەرگرت و کارتیکرن کر د ئەڤان گووتانە (پەیڤان) دا کر و ژ نزیک ڤە هەمى ب ئارمانج هاتنە خویاکرن، بتنێ ڕێنما و ئاراستەکا گشتینە. کۆنسێپتی (چەمکى)(مفهوم) ئامانج هاتە گوهورین دکەل پەیدا بوونا تیوریا رێڤەبرن بئارمانجا (نظریە الادارە بالاهداف) ( Management by Objective) دبیاڤێ ریڤەبرنا هەڤدەم. دگەل پەیدا بوونا پولینکرنا و ڤاڤرتینا ئارمانجیت پەروەردەیى( Taxonomy of Educational Objective) دبیاڤێ پەروەردیا کەڤن دا، ژ وێ دەمێ تا نوکە چەمکى ئارمانج ئانکو تێگەها ئارمانج رەهنەدەکا نوى بدەستڤەهات وشورەشەکا مەزن د زوربەیا چەمەکێ ئیدارە و پەروەردەیا رەوا دا کر. ئەڤێ رەهەندێ (البعد) د ناڤەروکا ئامارنجا وشێوازێن دارشتنێ د دپروسیسا پلاندانانێ کریە، ئارمانج ژ روویێ ناڤەروکى هیربینیت خو بشیوازەکێ دیارکر دارێشتینە. ژ لایى جهى(سایتى) نابیت وەک پروسەیەکا کارگیرى یان پەروەردەیى پلان بو بهێتە دانان حەتا ئارمانج د کونجایى بین لدوێف وان مەرجا. ب دیتنا سایکولوجى(علم النفس) Psychology پەروەردە هاتیە پیناسەکرن وەک پروسیسا بمەبەستا دروستکرنا گوهورینا د رە وشتێ قوتابیان دا بکەت ژ بەر قوتابى یى پرە ژ رەوشتێن جورا جور ئەوا دبیژنێ( Input behavior) بەری چوونا وى بو هە ر قوناغەکا دى یا خواندنێ ل گورەیى پێناسین ل سەرى دیارکرین بمەرما دروستکرنا گوهورینا د وان جورا دا، برێیا پێشڤەبرن و ئاڤەکرنا هندەک جورێن دى یێت رەفتارا یان راستڤەکرنا وان ژڤى چەمکى . ئەڤجا پروسیسا فێرکرنى وخوێندنى دهیتە پێناسەکرن وەک پروسیسەکا پلان ومەرەم پێکرى ژ بو کارتیکرن و گوهورێن د رەفتارێن قوبیان دا بکەت د پروگرامى خویندینێ دا. یا دیارە فوکسکرن ل سەر پێناسین ل سەرى ئاماژە پێ کرى تەکەزى ل سەر پەیڤا رەفتار Behavior و دئێتە بکار ئینان وەک دەستەواژێن پەروەردەیێ بو دەربرینا ژ کاریگەریا کارەکێ جەستەیى ، دەروونى ئان ژى ڤەقەتیاێى. ئەڤ بکارئینانە یا جیاوازە ژ بکار ئینان رەوا یا ڤی پەیڤێ ئەوا بکار د ئیت بونیاسینا رەفتارین باش و رەفتارین خراب یین کەسى. دبیت پیناسا فیربوونێ بیتە کرن وەک گورانکارى تا رادەیکا بەردەوام د رەفتارا دا دەرئەنجامێ فیرکرنا قوتابى ب وەرگرتنا پێزانینا و هیکرن و کارکرنا کارەکى ئاشکرا. وەک ماموستا فەرە پێزانین و زانیارییت فێرکرنێ ییت گونجایى بەرهەف بکەى و بگەهینەیا قوتابى ژبو ب دەستڤەئینانا گورانکاریێت پێدڤى ئەوا د رەوشا قوتابیادا روى دە ت.

یا فەرە بیژین بەرى پلان دانان ب جالاکییت فیرکرنى دڤیا ئەنجام دروون و ئاشکرا بن دبوارى دەرئەنجامین فیرکرنى ب مە بەستا چاڤە ریکرى ب فیربوونا قوتابیان.ل ڤیێرە پروسیسا دانانا ئارمانجا ل سەر بنیاتێ رەوشتیێ د بیتە پرسەکا پێویست و بلەز. ل دەمى تو رادبىى ب دارشتنا دەرئەنجامێت فیربونا پێشبینکرى دماوى فیرکرنێدا ئەو بخو د راستى دا تو یێ ئارمانجیت فیرکرنێ دنڤیسى.

ئەڤا دبیت پیناسا ئارمانجیت فیرکرنێ(التدریسیە) ژ ئەنجامیت ئەداکرنا فیربونا قوتابى ب روونى دهێتە راڤەکرن ل دووماهیا ماوەى خویندنێا تەرخانکرى. دبیت وانە بو ماوێ(٤٥) خولەکا بیت یان بو ماوەی ئێک دەمژمێر بیت یان ژی پتر بیت ل وانیت پراکتیکى ل کولیژ وپەیمانگەها. پشتى دیارکرن ونڤیسینا ئامانجیت وانە گوتنێ ل سەر بنەماییت ئەنجامیت فیربوونى ییت پێشبینکرى ، ماموستا د کارێت پلانى بدانیت و رێکیت گونجایى و چالاکێیت فێرکرنێ ب هەلبژێرێت ژ بو گەهشتنا ئارمانجین دوماهیێ. تاقیکرن بکار دهیت وەک بێڤەرەک ستاندەر ژبو دیارکرنا ئاستى.

دایگرامێ ل خوارى دیارکرى نمونەکا فیرکرنا سەرە کیە

پشتى دارشتنا ئارمانجیت فیرکرنێ فەرە ل سەر ماموستایێ بزانیت کا هەتا ج رادە قوتابییت وى هزر و زانین وجالنج هەنه ژبو تێگەهشتنا وانێ، ئەوا دبیژنێ رەفتارین دەستپێکى Entry Behaviorکو ئاستێ قوتابى پێ دهێتە دیارکرن ل بەرى فیرکرنێ، پاشى ماموستا دێ دەست ب فیرکرنێ کەت ب بکارئینانا ئامیرین زانستى ێیت کونجایى بو فێرکرنێ. فەرە ماموستا پشتراست بیت ژ مفابوونا قوتابى ب وەرگرتنا زانیاریا لپەى هەبوونا بیڤەرەکێ زانستى ب شێوازێ ئەزموونا یان تاقیکرنێ ژ دەرئەنجامێ پێگەهاندنا ئارمانجا. ل ڤێرێ ماموستا یێ سەربەستە ب راستڤەکرنا یان گوهورینا هندەکا خالین ١،٢،٣.

ئارمانجیت فیرکرنێ(خویندنێ) و ئارمانجیت پەروەردەیێ:

ژ بوو نەهیلانا کێشیێ ئەوا رویدەت گەلەک جا لناڤبەرا هەردوو ئارمانجا فەرە ژ ێک بێنە جودا کرن.

１- ئارمانجیت پەروەردەیى Educational Objective ئاماژەیە ب ئارمانجیت بەرفرە و مەزن د سیستەمێ پەروەردەیێ دا بەروڤاژى فلسفا پەروەردەیێ، ئەڤجا ئارمانج د ڤى ئاستى دا گەلەک یا کورت و گشتیە و هەمیشیە و دهیت وەک ویستگەها تمامکرنا پروسیسا فێرکرنێ و پەروەردەیێ و پیداگوژیێ، یان پروگرامى خویندنێ بو قوناغەکێ ژ قوناغیت خویندنێ. ئەڤین ل خوارێ دوو دەستەواژنە نوینەراتیا ڤى جورێ ئارمانجى دکەت:

- نموونا ئێکێ: بەرهەڤکرنا ستافەکێ (کادر) تەکنیکى یێ خودان شیان د پسبورییت جورا و جور و کاریگەر بن د جڤاکێ دا.

- نموونا دوویى: پیشڤەبرنا بەهریێت بنەرەت دبیاڤێ خوێندنێ و نێڤسینێ دا.

٢- دەربارەیى ئارمانجێت فێرکرنێ (تدریسى): Instructional Objective جارا دبیژنێ ئارمانجیت سەرەکى یان ئارمانجیت رەفتارى. کو ل بەرى نهو هاتیە پێناسەکرن و ئاماژە دەتە جورێ ئەداکرنا قوتابی ژ ئاستى راهێنەریێ کیمتر یان پتر بسپورى یێت ژ ئارمانجیت پەروەردەیێ. ئارمانجیت فیرکرنێ دبیت بهێنە دارشتن ل سەر ئاستێ پروگرامێ خویندنێ، و یەکا فێرکرنێ ل سەر بابەتەکى ژ بابەتین یەکیت خاندنێ وەک نموونین ل خوارێ دیارکرین:

- فیرکرنا ئەلف و بێ.

- جیاوازکرن لناڤبەرا پیتت وەک هەڤ.

- پێزانین ل سەر کەرستن گەهاندنا تیزا کارەبێ وکەرستن نە گاهاندنا تیزا کارەبێ.

رێبازین نیڤسینا ئارمانجێت وانە گوتنێ (فێرکرنێ): هەتا ئارمانج دروون و ئاشکرا بن و نە د ئالوزین و رامانەکا هه فشیوە بدەت بو هەر خویندەڤانەکى ل دەمێ د خوینێد مە دوو رێ هەنه بو گەهاندنا ئارمانجا هەنه:

１- نیڤسینا هەمى ئارمانجیت هێکرنێ (فیربوونێ) ب کارئینانا زاراڤین بتنێ ئەو رەفتارین تایبەت یت باس ل دەکەت ئەوێن دشێن وەک دەرئەنجامیت فیربوونى وجاڤدێریى وبێڤانێ دکەن.

２- بکارئینانا زاراڤێن گشتى و نە هێنە بێڤەرکرن ژ دەرئەنجامێ زانستى ێیت جاڤەرێکرى و پاشى رونکرنەک ل سەر هه مى ئەنجامێت ژ وان ئەنجامێت برێکا دەست نیشانکرنا نموونەیەکێ ژ جورین رەفتارێن تایبەت و دشێین وەربگرین وەک نوێنەرین وان ئەنجاما.

- رێبازا ئێکێ ژ لایێ (میجر) هاتیە ئافراندن و رێبازا دوویێ ژ لایێ (کرونلوند) هاتیە دیتن ڤان هەردوو رێبازا گرنگیەکا هه رە گرنگ هەیه و ب مفانە دبوارێ فیرکرنا تەکنیکى دا ژبەر هندەک بارودوخ هەنە فەرە رێبازا ئێکێ بکاربینى باشترە و هندەک دى هەنه رێکا دوویێ بکار دئێنین لدوماهیێ هەردوو رێباز ل سەر ڤان بنەماییا گرێداینە و باوەر پێ کرێنە:

١- ئارمانج دڤیا د روون و ئاشکرا بن.

2- نڤیسینا تێبینیت ئارمانجا ل دما ئەداکرنا قوتابى وانیت پراکتیکى وەک چێکرنا ئامیرەکێ یان دانانا وێ لپەى مەرجین زانستى یان پ شوولکرنا ئامیریى، شروڤەکرنا پسیارا و رونکرن بشویێ زانستى.

3- دارشتنا ئارمانجا ل سەر بناماییت پێ رابوونا قوتابى نە لسەر بنامایێت پێ رابوونا ماموستایێ و دەست پێدکەت بڤان دەستەواژا: پێدڤیە قوتابى شیان هەبن دەربارەێى جیاواز، جوداهى، وەک هەڤى.

4- دەستەواژەک هەبیت دکریار دکارەکى دا یان بەرزکرنا رەفتارەکى.

１- رێبازا میجر د نقیسینا ئارمانجیت خوبندنێ: میجر پێشنیار دکەت ئارمانجیت فیرکرنى دەربرینە ل سەر قوتابى کا شیانیت وى جەندن ل دەمێ ئەداکرنا ئەرکى و بدرستى ئەنجامدانا بدەت. ژ بو دارشتنا ئارمانجیت فیرکرنێ پشتبەستن ل سەر ڤان بنەماییت ل خوارێ:

أ- رەفتارێن دوماهیێ: ئەو رەفتارە ئەوا لدوماهیێ دەف قوتابى پەیدا د بیت.

ب- کاودانین دگەل قوتابى ل دەمى ئەنجامدانا ئارمانجا.

ج- پیڤان(پێڤەر) ژ بو دیارکرنا ئاستێ هەرە کێم ل دەمێ ئەداکرنا کارى.

ژبەر ڤێ چەندێ (میجر) دیت کو پێویستە هەردەم ئارمانجە فیرکرنێ ل سەر ڤان بنەما بیت ئەوێن ل سەرى ئاماژە پێ کرین و ب دیتنا هندەک بسپورى دى ل ڤی بیاڤى دا و سەرکیشێ وان (کرونلوند) کو زێدەکرنا کاودان وپێڤەرا ئەو باشترین بنەمانە و دبنە ئەگەرێ پێشڤەبرنا کوالەتیا ئارمانجا. هەلبەت لدوماهیێ بریار ڤەدگەرییت بو ماموستایێ. دبیت ماموستا چ بو کاودانا( باردوخ یان الظروف)نا دانیت ل سەر بنامەیێت زانستى کو پێڤەر بن بو سەرکەفتنێ. ژبەر پێڤەریت سەرکەفتنێ د جارجوڤێ سیستەمى ئەزموونا دا جەسپاندینە ل هەمى دەزگەهێن خواندنى وفێرکرنێ.

ا-رەفتارا دوماهیێ: دیار دکەت کا قوتابى (خویندکار) دێ دوماهێک رەفتار چ کەت و چ کار کەت پشتى خویندنێ. و یا فەرە ئارمانج هندەک زاراڤێن رەوشتی هەبن وەک کریارین زانین و تێگەهشتنێ بەلێ ئەڤ هەردوو زاراڤا لپەیێ رێبازا (میجر) ناهیتە کرن وەک سالوخەتیت رەوشتى دنڤێسینا (الاهداف التدریسیە) (ئارمانجیت فێرکردنێ) دیارکرى.

ب- باردوخ (کاودان) ئامەژەکرن کا دێ چ دەنە قوتابى ژ کەرەستە و ئامێرین و سەرچاڤیت زانستى ێت پیدڤیا قوتابى پێ ژ بو ئەنجامدان وپێگاهاندنا ئارمانجیت خوێندنێ.

نموونە:

- دەستنیشانکرنا بابەتەکى بو ماوێ ئێک دەمژمێر

- ئامادەکرنا ئامیرو دەزگەهین کاری د لابورا دا.

- ل دەمێ پێدانا قوتابی ئامێرێ پێڤانا تەزویا کارەبێ.

- بکارهینان ئامێرین (الرسم الهندسی) نەخشەیین ئەندازیاری.

ج – ستاندارەکان: ئەڤە دهیت ب دەستنیشانکرنا کیمترین ئاستێ قبولکرنا ئەدایى وستاندرى سەرکەفتى لسەر بنیات بلەزکرنا پێدڤى د ماوێ ئیک دەمژمێر دا وچەوانێن وێ(ل سەربنەماێن پێڤەرین) بری (هەشت بەرسڤیت راست و درست ژ گوژمێ دە ه پسیارا بدەن) و بهیرى و بێ شاشى.

نموونین ل خوارى دیارکرین هەرسێ بنەماییت د رێبازا میجرى دا ئەنجام داین:

ل دەمێ پێدانا قوتابێ ماطورکێ کارەبێ(محرک کهربائى) DC ب هێزا 30 امبیر بتنێ ئێک شاشى یا تێدا. و دگەل محرک هندەک ئامێریت پیڤانێ دگەل دانە. ئەگەر هات و قوتابى ب شیانبت خو ئەو محرکە دروستکر و کێشە چارە سەرکر د دەمێ(45) خولەکا دا ل ڤیرە ئارمانج هاتە ئەنجامدان لپەى رێبازا میجرى دڤان خالین ل خوارێ دیارکرى.

1- کارى (تصلیح) جێکرنى جى بە جیکرنا پیدڤى یا رەفتارا دوماهیێ کر.

2- دەستەواژا پیدانا قوتابى محرک کاربێ و نونەراتیا ژینگەها(باردوخ) ئەوا ل بن روناهیا وێ کار دکەت ئانکو کیشە چارەکر.

3- ل دەمێ 45 خولەک د بێڤەرا ستاندر یا پویست ئەداکر.

2- رێبازا کرونلوند د نڤیسینا ئارمانجیت خویندنێ:

بدیتنا (کرونلوند) وانە گوتن د پولێ دا بارا پتر ئاراستە کریە بو تێکەهشتنا بنەما و جەمکێ بنەرەتییت فیرکرنا قوتابیا د کاودانیت جیاواز دا نە بتنێ دباردوخەکى دا یان دووا دا. هەر وەصا فیربوون یا فیرکرن بەرەف پیشڤەبرنا شیانیت قوتابیان ل سەر هزرکرنا و رەخنەکرن د شلوڤەکرنا پسیارین جودا و جودا دکەن، وهەولدان

ب پاراستنا پروگرامین خویندنێ کو تمامکرن ئێکن سەبارەتى فیرکرن و جورین رەفتارین ستاندەریت ئەداکرنا قوتابیا. ل دوماهیێ پیشنیاریت(کرونلوند) د نڤیسینا ئارمانجیت فیرکرنێ ل سەر دوو ئاستا دیارکرینە:

ا- ئارمانجا فێرکرنا گشتى.

ب- ئارمانجا فێکرنا تایبەت کو پەیوەندى دگەل هەمى ئارمانجیت فێرکرنى بگشتى د روونی و دئاشکەرانا. کرونلوند تەکەز دکەت ل سەر وانە بیژا دکەت دڤیت هەمى ئارمانجێت فبێرکرنێ ین گشتى بجهبین هەر جەندە ئارمانیجت فێرکرنێ رەوشەکا تایبەت د بنەرەت دا ژ بوو دەستنیشانکرنێ.

نموونە سەرڤێ جەندێ:

نموونا ئیکێ: ئارمانجا فێرکرنا گشتى فەرە قوتایى یاسا نیوتنى یا لێفینێ بزانیت

ئارمانجا فێرکرنا تایبەت:

１- لیستکرنا یاسایا نیوتنى یا لڤینێ

２- پێناسا هێز وزەند وکردار و کاردانە

３- روونکرنا یەکێت هێزێ

４- دەرئەنجامیت پەیوەندى لناڤبەرا هێزێ و زەبرى

نموونە دوویى: ئارمانج فێرکرنا گشتى: پیزانین ل سەر گرنگیا بکارئینان کەرەستبن عەزلێ دئاڤەکرنا ئاڤاهیادا.

ئارمانجیت فیرکرنا تایبەت

1- پێناسا کەرەستین عەزلى ب دروستى.

2- پیزانین ل سەر جورین کەرستین عەزلێ.

3- جوداهى ل ناڤبەرا کەرستین عەزلى و کەرستین نە ییت عەزلى.

4- دیارکرنا مفاییت بکارئینانا کەرستین عەزلى د ئاڤاهیادا.

ببینە ڤان کارین وەک زانین، تیگەهشتن و پێگەهین....هتد. ئە هەمى نە دکونجاینە ژ بو دارشتنا ئارمانجیت رەفتارى، بەلى تا نوکە بکارئیناینە بو دارشتنا ئارمانجیت فێرکرنێ ییت گشتى. ل سەر ڤێ بنەمایێ ئارمانجیت گشتى یت فێرکرنێ وا وەصفا دەرئەنجاما فیرکرنا گشتى دکەت. ناهیتە دیتن بەلى دشیان دایە بێتە دیارکرن ب رییا نموونەکێ ژ ئارمانجیت فیرکرنا تایبەت. هەر وەصا ببینە نە گوتیە کو قوتابى د شێت ڤێ بکەت .. ل بەرانبەرى هەر ئارمانجەکێ ل سەر بنیاتى دیارکرى دزڤریت بو شیانیت قوتابى د ئەداکرنێ دا.

نموونیت جورا جور:

1- هەکو هه مى ئامێراو کەرستە د بەرهەڤ بن د لابورا ڤە ل وى دەمى قوتایى دشیت کارێ خو بدروستى ئەنجام بدەت.

2- ل تەرخانکرنا ماویێ بو ئیک دەمژمێر قوتابی دشیان دایە ب رێژا 80% بەرسڤا پسیارا بدروست بدەت.

3- ل دەمێ پێدانا قوتابى تلفزیونەکا ژ کارى کەفتى دشێت فان خالا دیار یکەت

- دیارکرنە یا ن دەست نیشانکرنا ئاریشێ.

- دەست نیشانکرنا وان کەرستین پیدڤى بە جارەکرنا ئاریشێ.

- ئاریشە دێ هێتە چاراکرن دماوێ نێڤ دەمژمێرى دا.

4- قوتابى دێ رابیت ب ڤاڤیرتنا ئاخا جاندنێ بشێویەکێ دروست ب کارئینان خالێن ل سەرى دیارکرین ب دارشتنا ئارمانجا ل سەر بناما و مەرجین حکومى.

ئارمانجێن تایبەت د وانە گوتنى دا لپەیێ رێبازا کرونلوند:

1- ل دەستپێکێ نیڤسینا ئارمانجیت فیرکرنا (وانە گوتن)گشتى.

2- هەر ئارمانجەکێ واتە گوتنێ یا تایبەت دەست پێدکەت بکارى ئەداکرنا قوتابی ژ بو دیارکرنا دوماهیک رەفتار.

3- نیڤسێتا هەمى ئارمانجیت تایبەت ئەوێن د کونجایى دگەل ئارمانجیت وانا گوتنا گشتى ب روونى.

4- ئارمانج دڤیا مەرج و بیڤەرین و باردوخ د ناف خودا هەبن ل دەمى بیدڤى.

5- نیڤسینتا ژمارەکا ئارمانجیت فێرکرنێ ییت تایبەت بو هه ر ئامانجەکا گشتى سەبارەت دیارکرنا جورێ رەفتاریت پیویست ژ بو ئەنجامدانا ئارمانجا.

6- د هەر ئارمانجەکا وانە گوتنى(فیرکرنى) یا تایبەت ئێک دەرئەنجام هەبیت.

7- دڤیا دانان ئارمانجیت وانە گوتنى(فیرکرنى) یا تایبەت د رێز بەندیا ئەنجا مدانا ئارمانج ئیکى ب مەرجەکى ب گەهاندنا ئارمانج دوویى.

ئارمانج د جارچوڤى فێربونێ دا:

ئارمانج نیازێن تایبەتن ب مەبەستە ئەنجامدانین، و رولەکێ سەرەکى هەیە د پروسیسا فیربوونى دا ب کەد و ماندیبوونا گرنگ ژ بو گەهشتنا دەرئەنجامین خواستى و پالدەرکا (هاندان)بو تاکى ژبو خوراگرى و بەردوەامى, ئەفەش هاریکارە بو بیڤەرى پیشکەفتنى و هەلسەنگاتدنا سەرکەفتنێ یە.

پە یوەندى ل ناڤبەرا ئامانج وفیربونى:

- هاندان(پالدەر/ التحفیز): ئەو ئارمانجن دیاروئاشکر(زەلال) ئەوێن پتر هاندانا خویندکار دکەت.

- ئاراستەکرن (التوجیه): رێ و ئاراستیە فیربوونى دیاردکت.

- هه لسەنگاندن(نرخاندن/ التقییم): بەرهڤکرنا ستاندەرەکى ژ بو پێڤەرکرنا ئاستێ پێشڤەبرن و سەرکەفتنێ.