هەواڵێن سەرەکی

عيدو عبدال خاموكا

په‌يمانگه‌ها ته‌كنيكى يا شێخان

بکارئینانا تەکنەلۆجیا زانياريان دبياڤێ حکومەتکرنێ دا گەلەک سوود ومفایێن خۆ یێت هەین کو هندەک وەڵاتێن جیهانێ بترە ژ بیست ساڵان ئەو سوود ومفانە ژێ وەرگرتین. وژگرنگترین مفایێن تەکنەلۆجیا زانیاران دڤی باڤی دا، بئاسانی گەهشتن وبەردەستکرنا پێزانین وخزمەتگوزاریان بۆ وەڵاتیان بیێ بەربەستێن جهی ودەمی، وکێمکرنا تێچۆیێن جێبەجێکرنا مامەڵان وباشتر ئەنجامدانا وان وکێمکرنا بیرۆکراسیەتێ، زێدەباری بەرهنگاریبونا گەندەڵیا کارگێرى وخزمخزمانێ (محسوبیە) وزێدەکرنا دەرفەتێن دەستپاکیێ وبەرجەستەکرنا لێپرسینێ وبەشداریکرنا وەڵاتیان دپرۆسیسا دورستکرنا بڕیاران دا برێکا ئەوان میکانزمێن بکاردئینت ل دەمێ جێبەجێکرنا حکومەتا ئەلکترۆنی.

دڤی چارچۆڤەیدا دبت ئەزمونێن هەڤشێوەیێن وەک هەرێما کوردستانێ گەلەک پێتڤیتربن كو تەکنەلۆجیا زانیاران بڕەنگەکی بەرفرەهـ دبیاڤی حکومەتێ دا بکاربینن ژ وەڵاتێن پێشکەفتیێن خودان کەلتوورەک وئەزمونەکا درێژ یا سیاسی وکارگێری ودامەزراوەیی، ئەوژى ژبەر ڤان ئەگەران:

1. سروستێ کلاسیکی وعەشیرەتگەری یێ جڤاکێ کوردستانێ تا رادەیەکی باش یێ هاريكارە بۆ دیاردا خزمخزمانێ (محسوبیە) تێ ل دەزگەهێن فەرمێ.
2. بیرۆکراسیەتا گەلەک دەزگەهان کارتێکرنەکا خراب ل سەر پەیوەندیان دناڤبەرا هاوڵاتی وحکومەتێ دا کریە.
3. دیاردا گەندەڵیا کارگێری ل هندەک دەزگەهان هێشتا ئالینگاریەکە کو ڕوبڕوی حکومەتێن ئێک ل دیف ئێکێن هەرێما کوردستانێ دبت.
4. ژێنگەها ئەمنی یا هەرێما کوردستانێ وەسا دخوازت کو سیستەمێ حکومەتا ئەلکترۆنێ بهێتە پەیڕەوکرن بۆ بەرهنگاریبونا تاوانان ل سەر ئاستێ نافخۆیی ونەتەوەیی بتایبەت پشتی پێشکەفتنا بیاڤێ ژیریا دەستکرد.
5. دابەزینا ئاستێ بەشداریا سیاسی یا هاوڵاتیان ژبەر هندەک ئەگەرێن تایبەت بڕۆتینا کارگێرى وخواستا هندەکا ل سەر دورستکرنا دیوارەکی دناڤبەرا هاوڵاتی وحکومەتێ دا.

ل گۆر دیتنا من، پەیڕەوکرنا حکومەتەکا ئەلکترۆنی یا دیزانکری بشێوەیەکی پروفیشنال وپیشەیی دێ دەرفەتەکا مەزن دەتەکە حکومەتێ بۆ چارەسەرکرنا گەلەک ڤان ئاریشێن خرابێن ئاماژەپێکری ودەستڤالابونا حکومەتێ بۆ بیاڤین دی ێێن پێشخستنێ. ول ئاستێ پێزانیێن مە حکومەتا هەرێمێ چەندەها دەستپێشخەری وهەوڵ بۆ دیجیتاڵکرنا حکومەتێ یێت داین ل ڤان ساڵێن دەرباسبویی بەلێ ئەوا هاتیە بجیهئینان نە ل ئاستێ پێتڤی بویە، لەورا یە فەرە ل ئەگەر وبەربەستێن ل پشت ڤێ چەندێ رادوستن بپرسین؟

بدیتنا من گەلەک زەحمەت پێنەڤێت هەتتا کو مرۆڤ بکارت ئەڤان ئەگەرا دیار ودەستنیشان بکەت، کو ئەوژى:

1. ئەو کەسێن مفادار ژ لاوازیا دەزگەهێن یاسایی وفەرمی یێن حکومەتا هەرێمێ کو هەمان ئەو کەسن یێن دخوازن دیاردێن گەندەڵیێ ونەدستپاکیێ هەبن نەڤێت حکومەت تەکنەلۆجیا زانیاریان دکاروبارێن خۆدا بکاربینت.
2. نەبونا ژێدەرێن داریی وشارەزایی وپسپۆریێن تەکنیکی یێن پێتڤی ل گەلەک فەرمانگەهێن حکومەتێ.
3. کەلتورێ جڤاکی یێ هاوڵاتیان ونەبونا پێزانینا لنک گەلەکا ژوان ل دۆر بکارئینانا تەکنەلۆجیا زانیاریان زێدەباری نەبونا متمانێ بۆ برێفەبرنا کاروبارێن وان یێن حکومەتێ برێکێن ئەلکترۆنی.
4. چارچۆڤی یاسایی یێ دەزگەهێن حکومەتێ هندک جاران نەیی گونجایە بۆ جێبەجێکرنا حکومەتا ئەلکترۆنی، لەورا پێتڤیە ئەو چارچۆڤە بهێتە نویکرن وگونجاندن لدیف پێشکەفتنا تەکنەلۆجی.
5. نەبونا سەقامگێریێ وئالنگاریێن سیاسی وئەمنی وئابووری ل دەڤەرێ بگشتی.
6. بکارئینانا تەکنەلۆجیا زانیاریان دبیاڤێ حکومەتێ دا بشێوەیەکی رێژەی پێتڤیا حکومەتێ بکارمەندان کێم دکەت ودبیتە ئەگەرێ جورەکی بێکاریێ، لەورا گەلەک ژفەرمانبەرێن حکومەتێ وئەو کەسێن دخوازن دسێکتەرێن گشتی دا کاربکەن نە دگەل پەیڕەوکرنا حکومەتا ئەلکترۆنی نە.

بەلێ ببۆچوونا من سەرەڕای ئەڤان ئاستەنگیان گرنگە حکومەت بڕژدى کار ل سەر بدیجیتالکرنا دەزگەهێن خۆ بکەت وحکومەتا ئەلکترۆنی ئاڤا بکەت نە بتنێ ژبەر ئەوان ئەگەرێن تایبەت بهەرێمێ ڤە بەلکو ئاراستەکا جیهانی بۆ ڤێ چەندێ یا هەی، هەر وەسا حکومەتا عیراقێ یا فیدرالی ژی دەمەکە بشێوەیەکی بەرچاڤ پلاتفۆرمێن ئەلکترۆنێ بکاردئینیت بۆ پێشکێشکرنا هندەک خزمەتان بۆ هاوڵاتیان، سەرەڕای کو حکومەتا هەرێمی بەری وان دستپێکربو بەلێ ئەف بیاڤە هیشتا دسنووەکى بەرتەنگدایە.