English
كوردى
عربي
ئه‌رێ رۆژنامه‌ڤانیا ئه‌لكترۆنى دێ بیته جهگرێ رۆژنامه‌ڤانیا كاغه‌زى؟
گوڤارا " The Economist " یا به‌ریتانى، د به‌رگێ وێ یێ سه‌ره‌كى دا هاتیه نڤێسین " كێ رۆژنامه كوشت؟ " و ژێر مانشێتێ وێ دبێژیت" پارچا ژ هه‌میێ گرنگتر ژ میدیایێ، یێ به‌رزه دبیت كو ئه‌ڤه دبیته ئه‌گه‌ره‌ك بۆ دلته‌نگیێ، به‌لێ نه بۆ ترسێ".
رۆژنامه‌ڤانى ژ هندێ به‌رفره‌هتره كو ب تنێ پێشێلكاریان یان ده‌نگوباسێن گشتى به‌لاڤ بكه‌ت، به‌لكو لێپرسینێ ژ حكوومه‌تان دكه‌ت و دئێخیته به‌ر لێپرسینا رایا گشتى ژى دا، ئه‌نته‌رنیتێ ئه‌ڤ لێپرسینه به‌رفره‌هتر لێ كریه، هه‌ر كه‌سه‌كێ ل پێزانینان بگه‌ریت، چ جارا وه‌كى ڤى سه‌رده‌مى ژێده‌ر به‌رده‌ست نه‌بووینه، خه‌لك نه یێ نه‌چاره كو باوه‌ریا خوه ب تنێ ب رۆژنامه‌كا نیشتمانى یان ژى یا ناڤخویى بینیت، بۆ نموونه Google News بۆ مروڤى ژێده‌رێن ده‌نگوباسێن سه‌رانسه‌رى جیهانى خرڤه دكه‌ت، مالپه‌رێ Guardian یا به‌ریتانى نوكه نیڤا خوانده‌ڤانێ وێ یێ ل ئه‌مریكا و نیڤه‌ك ل به‌ریتانیا.
پروفیسور سه‌میر حوسنى ل زانكۆیا Mississippi یا ئه‌مریكى دبێژیت" رۆژنامه نامرن، ئه‌و ب خوه یێ خوه دكوژن".
حوسنى دبێژیت" خه‌لكى هه‌مى ده‌ما دێ حه‌ز ل سه‌ر به‌لاڤوكێن چاپكرى هه‌بیت، هه‌ر چه‌ند میدیا ئه‌لكترونى، جه‌ماوه‌رى بۆ خوه رابكێشیت، به‌لێ دڤێت به‌لاڤوكێن چاپكرى پتر شرۆڤه‌كرنێ بكار بینن و پتر وێنان زێده بكه‌ن و د وێ باوه‌رێ دامه كو مروڤ نه‌شێت رۆژنامه‌ڤانیێ ل سه‌ر بلوگه‌رى بكه‌ت".
حوسنى سه‌باره‌ت پاشه‌رۆژا رۆژناما چاپكرى دبێژیت" هندى مروڤ هه‌بن، دێ حوبر ژى بۆ سه‌ر به‌رپه‌ران هه‌بیت و گه‌له‌ك رێك هه‌نه كو رۆژناما چاپكرى هه‌ڤركیێ ل گه‌ل ته‌كنولوجیێ بكه‌ت، به‌لێ دڤێت ل بیرا مه بیت كو ئه‌م رۆژنامه‌ڤانین نه خوێنده‌ڤانین و دڤێت ئه‌م تێبگه‌هین كو خوانده‌ڤانى چ دڤێت، نه‌كو بۆ ئێك و دوو بنڤیسین".
روژنه‌ماڤانیا چاپكرى بمریت یان نه‌مریت مودێلا كارێ وێ دێ هه‌رچیت، لێ ئه‌ڤه وێ یه‌كێ ژى ناگه‌هینیت كو چاپكرن یا خراپه ژبه‌ر كو ئه‌لكترونى باشتره و گه‌له‌ك مفا هه‌نه ژ وان (له‌زاتى، به‌رده‌وامى، شیانێن لێگه‌ریانێ و نووكرنه‌ڤه، هه‌لسه‌نگاندن، هه‌ڤگه‌هشتن، بازرگانیكرن برێیا لینكا) و یا ژ هه‌میێ گرنگتر روژنامه‌ڤانیا ئه‌لكترونى مه‌زاختنا به‌رهه‌مئینانێ و به‌لاڤكرنێ گه‌له‌ك كێمتر لێدكه‌ت، داهاتێ Los وه‌شانا ئه‌لكترونى یا روژناما (لوس ئه‌نجلس تایمز) زور زێده‌بوویه و داهاتێ وێ زێده‌تر لێهات ژ رۆژناما وێ یا چاپكرى كو ئێدى پێدڤى نه‌دكر وه‌شانا روژناما چاپكرى بكه‌ت. ئه‌ڤه‌ژى ده‌سپێكه‌كه بو دووماهیا رۆژناما چاپكرى.
هژمارا خوانده‌ڤێن رۆژنامێن كاغه‌رى ل جیهانێ نوكه دگه‌هته 1.7 ملیار كه‌سان، به‌لێ د به‌رامبه‌ر دا 2.5 ملیار كه‌س ره‌فتارێ ل گه‌ل ئه‌نته‌رنیتێ و رۆژنامه‌ڤانیا ئه‌لكترونى دكه‌ن كو دێ پتر جه‌ماوه‌رى ل خوه خرڤه كه‌ت پشتى بورینا ده‌مى، جیلێ نوى د جیهانا ئه‌ڤرۆ دا، دخوازن بزویترین ده‌م، ده‌نگوباسان بده‌ستخوه‌ڤه بینن، هه‌روه‌كى د خوارنگه‌هێن " فاست فوود" خوارنێ دخوون و ڤێ گوهۆرینا شێوازێ خوانده‌ڤانان، قه‌یرانه‌ك گه‌هانده رۆژنامێن كاغه‌زى ل جیهانێ، به‌رپه‌رێن رۆژنامێن ئه‌لكترونى دێ ب كێمترین مه‌زاختى ڤه‌ده‌ى و زووتر گه‌هیت ژ رۆژنامێن كاغه‌زى، تو دشێى به‌رپه‌رێن رۆژنامێن ئه‌لكترونى یێن رۆژنامێن جیهانى ڤه‌ده‌ى، چ تو ل مالا خوه بى و قه‌هوا سپێده‌هیا ڤه‌خوى، یان ل جهێ كارێ خوه بى یان ل هه‌ر جهه‌كێ دى بیت كو خزمه‌تگوزاریا ئه‌نته‌رنێتێ لێ هه‌بیت.
هه‌ڤده‌م د لێكۆلینه‌كێ دا كو ڤه‌كۆله‌ر مه‌حموود عه‌بدولوه‌هاب راغب ب ناڤێ (ئاینده‌یێ رۆژنامه‌ڤانیا ئه‌لكترۆنی ل جیهانا عه‌ره‌بی) ئه‌نجام دایه، تێكه‌ست كریه كو په‌یوه‌ندیا د ناڤبه‌را رۆژنامه‌ڤانیا ئه‌لكترۆنی و یێن كاغه‌زى دا، نه په‌یوه‌ندیا ره‌تكرن و ژ ناڤبرنێ یه، به‌لكو هه‌ڤڕكیه‌كه د به‌رژه‌وه‌ندیا خوانده‌ڤانى و ره‌ئیا گشتى دایه.
هنده‌ك شاره‌زا و بسپۆر دبینن كو رۆژنامه‌ڤانیا ئه‌لكترۆنی رێكه‌كه ژ رێكێن راگه‌هاندنێ، چونكى رێكا به‌لاڤكرنێ یه وه‌كو رۆژنامه‌ڤانیا چاپكری، و په‌یوه‌ندیا وان په‌یوه‌ندیا لێكدانێ یه و نه‌په‌یوه‌ندیا هه‌ڤڕكیێ یه، چونكی د دیرۆكا دیاربوونا رێكێن جۆراوجۆرێن راگه‌هاندنێ دا نه‌هاتیه كو رێكه‌ك رێكه‌كا دن ره‌ت بكه‌ت یان ژناڤ ببه‌ت، لێ هنده‌ك جاران هه‌ڤڕكی هه‌یه و هنده‌ك جاران لێكدان هه‌یه، و هه‌ر رێكه‌ك بزاڤێ دكه‌ت كو پێش بكه‌ڤیت. ئه‌ڤجا ئه‌م دشێین بێژین: رۆژنامه‌ڤانیا ئه‌لكترۆنی و یا كاغه‌زى ئێك یا دی ره‌ت ناكه‌ت، لێ هه‌ڤڕكیا ئێكانه بۆ رۆژنامه‌ڤانیا ئه‌لكترۆنى ته‌له‌ڤزیونه، هه‌روه‌سا پێگه‌هێن جڤاكى بووینه ژێده‌رێ گرنگێ نووچه‌یان، ل دۆر ڤێ ئێكێ زانكۆیا جۆرج واشنتون ل ئه‌مریكا د لێكۆلینه‌كێ دا تێكه‌ست كریه كو پڕانیا رۆژنامه‌ڤانان پێگه‌هێن جڤاكی بۆ لێگه‌ریانا نووچه و چیرۆكان بكار دئینن، كو دبێژیت 89% ژ رۆژنامه‌ڤانێن پێگه‌هێن جڤاكی بكار دئینن ل نووچه‌یان دگه‌ڕیێن، هه‌یا كو هنده‌ك رۆژنامێن چاپكری ژی كۆپیه‌كا خوه ل سه‌ر تۆرا ئه‌نترنێتێ ددانن.
عه‌بدولره‌حمان ئه‌لراشد گوتاره‌ك ل رۆژناما ( ئه‌لشه‌رق و لئه‌وسه‌ت) ل ژێر ناڤێ ( لن تموت الصحف) نڤیسى یه و ل ده‌ستپێكێ پرسیاره‌ك كریه" ئه‌رێ چاره‌نڤیسێ رۆژنامێن كاغه‌زى، دێ وه‌كى یێ كه‌ر و هه‌سپى و هسترێ لێ هێت، وه‌ختێ ترومبێل په‌یدابوون"
ئه‌لراشد دیسا دیاركریه" ئه‌ڤرۆ، ئه‌ڤ هه‌موو گوهۆرینه د به‌رژه‌وه‌ندا رۆژنامان دانه، نه‌كو دژى وێ نه هه‌روه‌كى خودانێن پێگه‌هێن ئه‌لكترونى كو مزگینیا مرنا رۆژنامان دده‌ن و هه‌ر رۆژ گازى دكه‌ن و ناڤێ رۆژنامه‌كێ دئینن كو یێ هاتیه ڤه‌شارتن ل جهه‌كێ ڤێ دونیایێ، نوكه هه‌موو رۆژنامه یێن ل سه‌ر پێن خوه كو ل پال چاپخانێن خوه، خوه‌دى پێگه‌هێن ئه‌لكترونى نه و پتر خوانده‌ڤان یێن هه‌ین ژ هه‌مى وه‌ختێن بورى.
بابه‌تێ چاپكرى ل سه‌ر كاغه‌زێ، یان بابه‌تێ ئه‌لكترونی، ناسنامه و ناما خوه دیاردكه‌ت، دیسا ئاستێ ده‌زگه‌هى به‌رامبه‌ر هه‌موو ده‌زگه‌هێن دى دیار دكه‌ت.
ده‌زگه‌هێن راگه‌هاندنێ یێن چاپكرنێ، هه‌كه ل سه‌ر كاغه‌زێ یێن سه‌ركه‌فتى بن، بێگومان دێ ب رێیا ئه‌لكترونى ژى سه‌ركه‌فتنێ بده‌ستڤخوڤه‌ئینن و ئه‌و ده‌زگه‌هێ د جهدا بكه‌ته به‌زێ، دێ ئه‌لكترونی ژى هه‌ر د جه دا به‌زیت، ژبه‌ركو ئه‌ڤ چه‌نده پشت یا گرێدایى یه ب بابه‌ت و ئاستێ پیشه‌یى یێ كه‌سێن ل ده‌زگه‌هى كار دكه‌ن.
د. نوره‌دین ئه‌لمیلادى ماموستایێ راگه‌هاندنێ ل زانكۆیا قه‌ته‌ر و شاره‌زا د رۆژنامه‌ڤانیا به‌ریتانى دا دیار دكه‌ت كو چاخێ رۆژنامێ هێش بدووماهى نه‌هاتیه، به‌لێ پێدڤیه ل سه‌ر رۆژنامان خوه پێشبێخن، سه‌رده‌مێ ئه‌و تێدا دژین ل به‌رچاڤ وه‌ربگرن، پێدڤیه رۆژنامه پتر گرنگیێ ب چاپا ئه‌لكترونى ل سه‌ر ئه‌نته‌رنێتێ بده‌ن كو نڤیسین بۆ رۆژناما ئه‌لكترونى یا جودایه ژ رۆژناما كاغه‌زى، چاپا ئه‌لكترونى پێدڤیه كێم په‌یڤ بهێنه بكارئینان و پشت به‌ستنێ پتر ل سه‌ر وێنان بكه‌ت و دیسا نابیت رۆلێ ڤیدیویان ژبیر بكه‌ت كو جوره‌كێ نووى یه ژ ره‌نگان و هونه‌رێن رۆژنامه‌ڤانى.
دكتوره، باربرا هاینسل ژ زانكۆیا هاورد ل ویلایه‌تا واشنتون، رژدیێ ل سه‌ر مانا رۆژنامێن كاغه‌زى دكه‌ت و دیار دكه‌ت كو گه‌له‌ك ژ ده‌زگه‌هێن رۆژنامه‌ڤانى یێن مه‌زن ل ئه‌مریكا كێم پشت به‌ستنێ ل سه‌ر چاپا كاغه‌زى دكه‌ن ئه‌وا ل مالان دابه‌ش دكه‌ن، به‌لێ ئه‌ڤ چه‌نده نه رامانا وێ یه‌كێ یه كو رۆژنامێن كاغه‌زى یێن مرى، به‌لكو د به‌رده‌وامن، ته‌كنولوجیایێ ئامیرین نوو بۆ بكاربه‌رێن خوه په‌یداكرن، ئانكو رۆژنامێن كاغه‌زى رێیه‌كن بۆ ڤه‌گوهاستنا ده‌نگوباسان، هه‌روه‌سا پێگه‌هێن ئه‌لكترونى ژى رێیه‌كن بۆ ڤه‌گوهاستنا ده‌نگوباسان.
باربرا رژدیێ ل سه‌ر وێ یه‌كێ دكه‌ت كو " ئه‌م ژ رێیه‌كێ بۆ رێیه‌كا دى دهێینه ڤه‌گوهاستن و ئه‌ڤ چه‌نده ژ ئه‌نجامێ پێشكه‌فتنا ته‌كنولوجیا پێزانینانه كو تشته‌كێ سروشتى یه و دێ رۆژنامه‌ڤانى هه‌روه‌كى خوه مینیت و د به‌رفره‌هبوونێ و به‌ربه‌لاڤبوونێ دایه، به‌لێ ب جوداهیا رێیان، پێدڤیه ده‌زگه‌هێن رۆژنامه‌ڤانى پتر خوه به‌رهه‌ڤ بكه‌ن بۆ پاشه‌رۆژێ و ل ڤێره رۆلێ كارگێریا ڤان ده‌زگه‌هێن راگه‌هاندنێ دهێت كو پێدڤیه ته‌كنولوجیا نوى بكاربینن و بئێخنه به‌ر ده‌ستێ رۆژنامه‌ڤانان یێن ل رۆژنامان كار دكه‌ن و بزانن كانێ ب چ ئاراسته دێ به‌رێ خوانده‌ڤانى ده‌نێ وێ چه‌ندێ كو پێزانینان بده‌ستخوڤه بینن و گه‌هنه پێزانینان، ژبه‌ر كو ئه‌م یێ د وه‌ختێ له‌زاتی و هه‌ڤركیا پێزانینان دا، كو بگه‌هینینه خوانده‌ڤانان ل هه‌ر جهه‌كێ بیت.
دكتور بیتر فاتیا به‌رپرسێ گرۆپێ ئه‌كادیمیا ئه‌مریكى بۆ راگه‌هاندنێ و به‌رپرسێ نڤیسینێ یێ گوڤارا ئوریجونیك نیوز بیبر یا ئه‌مریكى به‌حسێ گرنگیا ده‌زگه‌هێن رۆژنامه‌ڤانى دكه‌ت كو هه‌بوونا خوه ل سه‌ر ئه‌نته‌رنێتى بسه‌لمینن و دیار دكه‌ت پێگه‌هێن ئه‌لكترونى نه‌شێن ده‌نگوباسه‌كێ ژ نك خوه به‌لاڤ كه‌ن، به‌لكو ژ رۆژنامه‌ڤانه‌كێ وه‌ردگرن كو ئه‌ڤ رۆژنامه‌ڤانه ستوونا ڤى ده‌زگه‌هى یه ، پێگه‌هێن ئه‌لكترونى بۆ خوانده‌ڤانێن ئه‌نته‌رنێتێ رێیه‌كه بۆ خواندنا رۆژناما كاغه‌زى، ب تایبه‌ت بۆ ته‌خا گه‌نجان كو پتر ژ هه‌مى ته‌خان پێگه‌هێن ده‌نگوباسان بكاردئینن، هه‌روه‌سا دبیته داهاته‌كێ گرنگ و مه‌زن بۆ ده‌زگه‌هى كو ره‌نگه وان خوساره‌تیێن كو گه‌هشتینه رۆژنامێ ژ ئه‌گه‌رێ كێم به‌لاڤكرنا رۆژناما كاغه‌زى بۆ بهێته قه‌ره‌بووكرن.